Ereveld Vol Leven is een belangrijk “bron-project” omdat het Systemische Perspectief wat ik voor Ereveld Vol Leven heb ontwikkeld en geformuleerd, een inspiratie is voor veel andere projecten binnen Herdenken Vol Leven en Media Luna. Daarom heb ik het achtergrondverhaal van de oorsprong van dit project geprobeerd samen te vatten omdat het van belang is dat een ieder die het project instapt zich bewust is van de historie van het project. De ethiek en de grond waarop deze nieuwe vorm van herdenken geboren is.
In de loop van de tijd zijn er mensen weggegaan en bijgekomen. Ter ere van al deze mensen is dit document om ze herinneren aan hun bijdrage of de bijdrage die zij kunnen leveren.
Ereveld Vol Leven – Herdenken Vol Leven
Ereveld Vol Leven is ondergebracht in de organisatie Herdenken Vol Leven. Omdat de naam Ereveld een letterlijke en figuurlijke begrenzing geeft: Een Herdenking op een Ereveld of een begraafplaats met aanwijsbare oorlogsgraven.
Terwijl de uitgangspunten, ervaringen en resultaten van Ereveld Vol Leven mij uitnodigde om voorbij deze grenzen te gaan en verder te ontwikkelen.
Want in feite zegt de naam Herdenken Vol Leven precies wat de herdenking Ereveld Vol Leven doet; Op een Ereveld vindt een herdenking plaats Vol Leven. Maar een herdenking die naast een ereveld ook zou kunnen plaatsvinden op plekken waar geen aanwijsbare oorlogsgraven zijn of die volgens de uitgangspunten van een ereveld daar geen graf krijgen. Omdat zij geen bijdrage hebben geleverd aan de vrijheid of vrede maar slachtoffer werden van de oorlog. Maar het grootste aantal Nederlandse slachtoffers zijn de mensen omgekomen in de concentratie – en vernietigingskampen.
Inspiratie en methodieken binnen Ereveld Vol Leven
De herdenking Ereveld Vol Leven is 4 jaar geleden vormgegeven vanuit principes en perspectief van Systemisch Werken en Systemic Rituals van Daan van Kampenhout. Tijdens het volgen van de workshops bij Daan werd mij duidelijk hoe groot en hoe ver je in de tijd Opstellingen kan doen. En naast deze inspiratiebronnen realiseer ik mij ook heel goed dat mijn eigen familiegeschiedenis, mijn ervaringen, lessen en inzichten ook een grote rol spelen bij het formuleren en vormgeven van deze herdenkingsvorm.
Oorsprong van het project Ereveld Vol Leven
Ik reis al sinds 1998 voor War Child naar verschillende (na) oorlogsgebieden waarin ik ooggetuige werd van de waanzin en destructie van oorlog. Maar ook van de verstrekkende gevolgen van oorlog. Ervaringen, trauma’s en daaruit ontstane littekens van een oorlog worden generaties lang doorgegeven. Bewust of onbewust.
Ik werkte inmiddels ook mee aan projecten van het Nationaal Comité 4 en 5 mei waardoor ik betrokken werd bij Herdenken en het Vieren van onze vrijheid op 5 mei. En ergens voelde het ook altijd ergens wrang dat wij op 4 mei ‘maar’ 2 minuten stil zijn. Ik weet dat ik mij als kind dood ben geschrokken toen ik hoorde van de Tweede Wereldoorlog en dat deze nog niet zo lang geleden had plaatsgevonden en dat onze opa’s en oma’s dit hadden meegemaakt.
Ik kon het nauwelijks geloven en had ook lange tijd het gevoel dat zij een geheim met zich meedroegen want zij hadden deze hel meegemaakt. Een totale ontsporing en vernietiging van het Joodse volk. Zo kort geleden op het meest beschaafde en ontwikkelde continent van de wereld op dat moment. Ik leerde dat ontwikkeling en beschaving geen enkele garantie bood voor dit onheil en deze hel.
En mijn verbazing bleef over ‘maar 2 minuten stilte’ op 4 mei. In mijn hoofd was ik al langer aan het broeden op een andere manier van herdenken die de impact van deze 2 minuten moest overstijgen. Omdat ik ben van mening ben dat langer stilstaan je meer tijd geeft om te reflecteren. Op zo’n grote catastrofale gebeurtenis als WOII.
Belangrijk daarbij te vermelden is dat ik in 2009 een driejarige opleiding was begonnen bij Phoenix Opleidingen waarbij Systemisch Werken centraal stond. Naast Transactionele Analyse en NLP was de methodiek Systemisch Werken de reden waarom ik voor deze opleiding had gekozen.
Mijn kennismaking met Representanten - Systemisch Werken – Familie Opstellingen
Ik had kennis gemaakt met deze methodiek tijdens een workshop Persoonlijke Ontwikkeling en was vanaf het allereerste moment gefascineerd en getriggerd door wat een ‘veld’ kan laten zien. Een veld wat gecreëerd wordt met behulp van representanten. Dat wil zeggen deelnemers die gevraagd worden om in een veld te gaan staan van een deelnemer die een persoonlijke vraag inbrengt. De begeleider vraagt hem of haar of hij als begeleider deze vraag mag opstellen, in een beeld mag neerzetten. Voorbij én anders dan de woorden die wij allemaal al zo goed kennen. De desbetreffende deelnemer wordt gevraagd om bijvoorbeeld zijn familie neer te zetten met behulp van de overige deelnemers. Hij kiest iemand voor zijn ouders, zijn broers, etc. Maar ook voor zijn grootouders en bijvoorbeeld ook iemand voor geluk en ongeluk. Ik ben positief verbijsterd over deze manier waarbij een veld ontstaat van zijn familie waarin de plekken die een deelnemer geeft aan zijn familie al zo betekenisvol zijn.
Mijn kennismaking is inmiddels 13 jaar geleden en ik weet nog dat ik het besluit nam; Hier wil ik allés van weten. Mij werd duidelijk hoe onbewuste dynamieken, besluiten, trauma’s van grootouders, of onze eigen ouders van grote invloed kunnen zijn op ons handelen vandaag de dag. En waar vaak weinig of geen bewustzijn over is. Ik had meerdere malen de oprechte verbazing gezien bij mensen als dat bewustzijn helder werd. Een inzicht of bewustzijn wat zij zelf gecreëerd hadden met behulp van een Systemische begeleider. Ikzelf had dat ook meerdere malen ervaren en steeds was ik met stomheid geslagen en was verbaasd over de enorme impact.
Ik raakte er steeds meer van overtuigd dat ik deze manier van na de levensverhalen van mensen luisteren en kijken – wilde leren. En ja, ik had al een vak als regisseur en producent maar ergens moest dit gewoon gebeuren. Na nog meer workshops en trainingen besloot ik daarom in 2009 de 3 jarige opleiding te gaan volgen. Daarna nog twee verdiepingsjaren waarin het vertellen van (helende) verhalen en Systemisch Werken centraal stond. Ik haalde al mijn diploma’s en certificering wist dat al deze opleidingen ergens een bestemming zouden krijgen.
Het idee werd geboren op Nationaal Ereveld Loenen
In 2014 bezocht ik samen met mijn oud-collega Dennis Brussaard, het Nationaal Ereveld in Loenen. Aanleiding was een gezamenlijk etentje een aantal weken eerder, waarbij wij deelde waar wij mee bezig waren. Ik met een zoektocht naar een nieuwe manier van Herdenken maar ook al mijn opleidingen waar ik vól van was en midden in zat. Ik probeerde Dennis ervan te overtuigen dat hij ook een keer een dergelijke workshop moest gaan doen.
Dennis was een nieuw bedrijf aan het vormgeven. Hij deelde zijn bezoek aan het Nationaal Ereveld Loenen waar hij bij toeval terecht was gekomen. Hij had zich verbaasd over de grafstenen van deze oorlogsslachtoffers waaruit vooral bleek dat zij nog zo ontzettend jong waren. Hij had een tijd stil gezeten bij de grafsteen van Dennis van Uhm – een jongen met dezelfde naam als die hij had. En dat had hem enorm getroffen….
En terwijl Dennis zijn geraaktheid hierover deelde viel bij mij het kwartje. Mensen waren dus extra geraakt als er iets persoonlijks van henzelf mee deed of waarin zij een soort van herkenning hadden. Toen wist ik het. De leeftijden van deze oorlogsslachtoffers konden overeenkomen waardoor ook echt letterlijk zichtbaar werd hoé jong deze jongens waren toen zij omgebracht werden én welk leven er nog eigenlijk voor ze lag.
Om deze oorlogsslachtoffers te herdenken moesten wij daarom al deze veel te jonge jongens nog één keer opstellen, ook Dennis van Uhm. Achter het graf van Dennis moest een jongen staan van 23 jaar, de leeftijd die Dennis had toen hij omkwam door een berm bom bij een internationale operatie in Afghanistan.
Ik zag de opstelling voor me. Opstellingen zoals ik die afgelopen 13 jaar vele malen had gezien en ervaren op verschillende plekken. Opstellingen waarin het heel normaal was om overleden mensen opnieuw plek én daarmee betekenis te geven in jouw leven. Mijn oud collega Dennis was direct enthousiast en zijn beeldend vermogen hielp hem ook om zich er iets bij voor te stellen, ook al had hij nog nooit eerder een opstelling gezien.
Hier werd het idee geboren om niet alleen naar de grafstenen te gaan kijken maar ook naar het leven wat daarbij hoort en verloren is gegaan door oorlog. Hoe zou het zijn als wij hier, op deze plek, een hele grote opstelling zouden neerzetten op een erebegraafplaats? Een groot veld vol met representanten voor de mensen die zijn omgekomen en wiens graf hier was? Wat voor beeld ontstaat er dan? En wat wordt er dan gezien, ervaren en zichtbaar? Bij mijn workshops met Daan van Kampenhout had ik ervaren hoe groots een opstelling kon zijn, hoeveel impact dit had en hoe dit voorbij de grenzen van tijd kon gaan. Na dit bezoek ben ik een script gaan schrijven voor een televisie programma. Want dat was ik tenslotte; Een maker van televisieprogramma’s. Wat ik toen opschreef is nog steeds het uitgangspunt van de herdenking Ereveld Vol Leven.
REALISATIE EREVELD VOL LEVEN
Na het schrijven van dit script is er nog een lange weg geweest omdat ik stake holders moest overtuigen dat deze herdenking mogelijk was. Maar ik kon het ze niet laten zien omdat het nooit eerder was gebeurd. Ik heb daarom mij mede cursist uit de opleiding Systemisch Werken, Tina Willekes Scoon, gevraagd om schetsen te maken.
Tina heeft meerdere beelden gemaakt voordat de juiste toon was getroffen. Maar uiteindelijk konden wij bij verschillende partijen deze tekeningen voorleggen die hen samen met het concept idee overtuigde om in te stappen.
Ik heb ook Phoenix Opleidingen gevraagd om mee te kijken op het ontwikkelen van dit ritueel. Morten Hjort, Joke Goudswaard en Miriam Broekhuizen hebben hier een belangrijke rol in gespeeld. En ook Tina Willekes Scoon was daar nauw bij betrokken. Met hen kon ik sparren over alle mogelijkheden en onmogelijkheden.
Wij hebben ook veel gesproken met nabestaanden die ons hun vertrouwen én hun verhaal gaven. Over de verwoestende impact van het verlies van het leven wat zij lief hadden. De enorme breuklijnen die dit veroorzaakt heeft in de familie maar ook in de generaties daarna. Tina gaf deze breuklijnen in de tekening die u hiernaast ziet weer.
Door wie is Ereveld Vol Leven mogelijk gemaakt?
Belangrijke poortwachters van dit proces zijn Jan van Kooten – algemeen directeur Nationaal Comité 4 en 5 mei, Gel Flieringa – directeur Oorlogsgravenstichting tot aan 2016. Zij beide hebben hun geloof en vertrouwen gegeven aan dit project waardoor wij door konden pakken.
Als supervisors zijn Jan Jacob Stam (directeur Bert Hellinger Instituut) en Daan van Kampenhout (eigenaar Systemic Ritual en auteur van De Tranen van mijn voorouders) zeer waardevol. Nog steeds ga ik bij hen te rade.
Het enthousiasme en geloof in deze nieuwe vorm van herdenken van heel veel mensen hebben ervoor gezorgd dat het geen droom bleef maar werkelijkheid werd. Bijna alle stakeholders van Media Luna zijn ingestapt, van zender tot presentator, tot vormgever, zakelijke contacten, producers en redacteuren.
Door dit samenspel van een gecommitteerde groep mensen is een missie om het herdenken dichterbij een jonge doelgroep te brengen, meer dan geslaagd. Door de oorlogsslachtoffers weer even tot leven te brengen – hen nog één keer aan te kijken, waardoor wij ze herkennen, erkennen, werd het werkelijk een Ereveld Vol Leven.
Wat beoogt Ereveld Vol Leven?
Ereveld Vol Leven is daarmee geen kopie geworden van de traditionele Dodenherdenking zoals wij deze elk jaar in Nederland kennen op 4 mei. Het is juist een nieuwe vorm van herdenken ter ondersteuning van dat wat wij kennen. Om mensen (en vooral ook jongeren) een beeld te bieden waarin duidelijk wordt wat de gevolgen van oorlog zijn. Niet alleen voor diegene die zijn gesneuveld door oorlogsgeweld, maar ook voor de nabestaanden die achterbleven en de generaties die daarop volgden.
Wij kijken daarom bij Ereveld Vol Leven niet alleen naar het verleden, maar ook naar hoe de gebeurtenissen van toen nog verbonden zijn met onze leven vandaag de dag. Wat merken wij daar nu nog van? Wat merken de familieleden van de oorlogsslachtoffers daarvan?
Wat was de impact van de keuzes van deze oorlogsslachtoffers voor hun familie en de daaropvolgende generaties?
Wat is de impact van het verlies, het overlijden van hun dierbare op deze zelfde mensen? Hoe heeft het hun leven in het hier en nu beïnvloedt? En hoeveel generaties gaat dit door?
Wat leren wij daarvan? Vandaag en nog verder, richting de toekomst. Belangrijke levenslessen die herhaald moeten worden. Elk jaar weer. Deze verbindingen, dit verlies en rouw zichtbaar maken is een belangrijke doelstelling van de herdenking Ereveld Vol Leven.
Hoe ziet Ereveld Vol Leven eruit?
Bij de herdenking Ereveld Vol Leven symboliseren wij de gesneuvelden door ons te verplaatsen in deze gewone mensen die buitengewone dingen deden. Letterlijk bij iedere steen komt de militair, burger, verzetsstrijder, politiek gevangene of Engelandvaarder te staan. Rij aan rij zullen de veelal jonge mannen en vrouwen er staan. Om duidelijk te maken dat iedere steen een leven symboliseert. Hun leven. Ieder met een eigen droom, verwachting en verhaal. Zij hebben ervoor gezorgd dat wij mogen leven in vrede en vrijheid. Het beeld is indrukwekkend. Nooit eerder hebben we een Ereveld zo ervaren en aanschouwt. We zijn er zelfs onderdeel van.
Als je behoefte hebt aan inspiratie en concrete voorbeelden en verhalen, klik dan hier om naar de pagina Ereveld Vol Verhalen te gaan.